طالبان و بحران امنیت غذایی در افغانستان
بحران امنیت غذایی همواره یکی از معضل‌های جهانی بوده که سالانه میلیون‌ها انسان را در کشورهای مختلف به کام مرگ فرو می‌برد. براساس گزارش سازمان جهانی غذا (WFP)، حدود ۷۶۸ میلیون نفر در جهان به کمبود غذا روبه‌رو اند که از این میان، ۲۰۵ میلیون آن در ۴۵ کشور جهان در سال ۲۰۲۳ به تهدید امنیت غذایی مواجه بوده‌اند و این شمار در سال روان میلادی به ۳۰۰ میلیون در ۵۳ کشور افزایش خواهد یافت. افغانستان، با بیش از ۲۸ میلیون گرسنه، در فهرست ۵ کشور با بدترین وضعیت اقتصادی در جهان قرار دارد. با سقوط نظام سیاسی افغانستان به دست طالبان در آگُست ۲۰۲۱، شیرازه‌ی حکومت‌داری از هم پاشید، تولید و تورید مواد استراتژیک کاهش یافت و هزاران شهروند از وظیفه بیکار و دارایی‌های عامه به تاراج رفت. در پهلوی گرمایش زمین در جهان، خشک‌سالی، سیلاب‌های ویران‌گر، تداوم جنگ و مناقشات داخلی، محدودیت صادرات مواد اولیه توسط اکثر کشورهای تولیدکننده پس از شیوع ویروس همه‌گیر کرونا و ادامه‌ی جنگ روسیه و اوکراین وضعیت مردم را وخیم‌تر کردهاست
در این نوشته تلاش شده‌است عوامل بحران امنیت غذایی در جهان و تاثیرات آن بالای افغانستان مورد مطالعه قرار گیرد. این تحقیق هم‌چنان هژده ماه حاکمیت طالبان و بحران امنیت غذایی در افغانستان را مورد بررسی قرا می‌دهد.
طبق قوانین بین‌المللی و اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر، دست‌رسی به غذای کافی از حقوق طبیعی و اساسی بشر می‌باشد. مقدمه‌ی منشور سازمان بین‌المللی خواربار و کشاورزی (U.N.F.A.O) با «تضمین آزادی بشریت از گرسنه‌گی» آغاز شده‌است. این سازمان، داشتن غذای کافی و حق اساسی رهایی از گرسنه‌گی را از وظایف و مسوولیت‌های دولت‌ها می‌داند. هدف دوم «توسعه پایدار سازمان ملل»، به پایان دادن گرسنه‌گی، رسیدن به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج کشاورزی توسط کشورها تاکید کردهاست. [۱] بانک جهانی، امنیت غذایی را «دست‌رسی به غذای کافی مداوم برای داشتن یک زنده‌گی سالم تعریف کرده است».[۲]
کنوانسیون بین‌المللی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی، تغذیه‌ی آبرومندانه و رهایی از گرسنه‌گی تضمین‌شده را از جمله حقوق اساسی بشر می‌داند که توسط صدوهفتاد کشور، به شمول افغانستان به امضا رسیده‌است.[۳] به نظر سیمون ماکسویل، مردم یک کشور زمانی امنیت غذایی دارند که سیستم غذایی آن‌ها به گونه‌ای عمل کند که نگرانی از نبود غذای کافی وجود نداشته باشد. او در ادامه می‌گوید: «امنیت غذایی زمانی حاصل می‌شود که افراد فقیر و آسیب‌پذیر – به ویژه کودکان و زنان – به مقدار غذایی که می‌خواهند، دست‌رسی داشته باشند».[۴] در نخستین اعلامیه‌ی کنفرانس جهانی غذا (۱۹۷۴) چنین آمده است: «هر مرد، زن و کودک حق مسلم دارد که از گرسنه‌گی و سوءتغذیه رهایی یابد».[۵]
تقریبا پنج دهه می‌گذرد و چندین کنفرانس جهانی غذا در نقاط مختلف جهان زیر نظر سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) برگزار شده‌است. در اکتُبر ۲۰۲۲، فورم بین‌المللی غذا با شعار «رژیم غذایی سالم، سیاره سالم» با حضور سران کشورهای جهان و هزاران نفر اشتراک‌کننده به گونه‌ی حضوری و آنلاین، در روم، پایتخت ایتالیا برگزار شد و تلاش‌های فراوانی در این زمینه جهت تامین امنیت غذایی صورت گرفت، اما تا هنوز این معضل به شکلی که میبایست، رفع نگردیده‌است و به شمار افراد گرسنه در جهان افزوده‌است.
امنیت غذایی یکی از اهداف هفده‌گانه برنامه «انکشاف پایدار» سازمان ملل متحد است که افغانستان نیز برای تطبیق این هدف، برنامه‌ای را زیر نام «آجندای ملی امنیت غذایی و تغذیه» در سال ۲۰۱۷ ایجاد کرد و به عضویت حرکت جهانی برای توسعه خدمات تغذی پیوست تا به مشکلات تامین امنیت غذایی در کشور رسیده‌گی شود، اما با وجود پی‌گیری این برنامه و جلب کمک‌های بین‌المللی توسط نهادها و ادارات ذی‌ربط پس از سه سال، احصایه‌ی مرکزی در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که نزدیک به ۱۳ میلیون تَن در افغانستان به کمبود غذا مواجه اند. تداوم جنگ و ناامنی از سوی طالبان در بیشتر از دو دهه‌ی گذشته، خشک‌سالی، گران شدن قیمت مواد غذایی در پی مسدود شدن راه‌های مواصلاتی توسط جنگ‌جویان طالب و اخاذی از اموال تجارتی و ترانزیتی، کمبود آب، تخریب محیط زیست و بروز قحطی به دلیل موضوعات سیاسی از عوامل اصلی عدم تأمین امنیت غذایی شهروندان افغانستان اند.[۶]
با سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان و فرار سران حکومت از کشور، کمک‌های جامعه جهانی که ۷۵ درصد سرجمع مصارفات و ۴۰ درصد درآمد ناخالص ملی (GDP) را تحت پوشش قرار می‌داد، متوقف شد.[۷] با روی کار آمدن طالبان، مرزهای کشورهای همسایه به روی بازرگانان مسدود شده، مواد اولیه در بازار به شدت کاهش یافته و قیمت اقلام ضروری دو برابر افزایش پیدا کرده که دامن فقر و گرسنه‌گی را به بالاترین سطح در سه دهه‌ی گذشته رسانیده‌است. براساس گزارش اوچا (OCHA)، در ختم سال ۲۰۲۲، حدود ۲۸.۳ میلیون از ۴۰ میلیون جمعیت افغانستان با کمبود غذا مواجه بوده‌اند که این رقم بیشتر از دو برابر افزایش فقر و عدم امنیت غذایی در مقایسه با حکومت پیشین در سال ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد. در کنار این همه نابسامانی‌ها، در هژده ماه گذشته، کمک‌های بشری نقدی و غیرنقدی جامعه جهانی که حدود دو میلیارد دالر می‌شود، از سوی طالبان حیف و میل شده و به مستحقین آن نرسیده‌است[۸]. نظر به گزارش‌هایی که نگارنده این نوشته از مردم محل به دست آورده‌است، کمک‌ها از سوی مسوولان طالبان در مرکز و ولایات مدیریت شده و به جای افراد بی‌بضاعت، به طرف‌داران و سربازان طالبان و خانواده‌های آن‌ها توزیع می‌شود.[۹]
بررسی‌های برنامه توسعه‌ای سازمان ملل متحد (UNDP) نشان می‌دهد که پس از تسلط طالبان به افغانستان، قیمت مواد استراتژیک تا ۳۵ درصد افزایش داشته‌است. در گزارش این سازمان آمده است که بیشتر از دو برابر جمعیت این کشور در مقایسه به سه سال قبل، در سطوح بالای بحران ناامنی غذایی قرار دارند که اطفال زیر پنج سال با خطر جدی سوءتغذیه روبه‌رو اند. هم‌چنان گروه بین‌المللی بحران در بروکسل در گزارش خویش آورده است که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، فقر و گرسنه‌گی زنده‌گی انسان‌های بیش‌تری را نسبت به جنگ‌های بیست سال اخیر در این سرزمین تهدید می‌کند.[۱۰]
نیازمندی مواد استراژیک سالانه در افغانستان
افغانستان یک کشور زراعتی است و بیشتر از ۸۰ درصد نفوس آن از این راه امرار معاش می‌کنند که ۳۱ درصد درآمد ناخالص ملی از این طریق به دست می‌آید[۱۱]. اما بنا بر خشک‌سالی و کاهش میزان بارنده‌گی، سهم زراعت در تولید ناخالص ملی کاهش چشم‌گیر یافته است. بنا بر کمبود ظرفیت در سکتور زراعت، تنها کم‌تر از ۵۰ درصد مایحتاج مواد استراتژیک، از جمله گندم و برنج از تولیدات داخلی به دست می‌آید. روغن و شکر، دو محصول مهم دیگر مواد اولیه تقریبا صد در صد از کشورهای دور و نزدیک وارد مارکیت افغانستان می‌گردد.
براساس آمار احصایه‌ی مرکزی، افغانستان سالانه حدود ۶.۶ میلیون تُن گندم/آرد ضرورت دارد که تقریبا ۳ میلیون تُن آن از تولیدات داخلی و متباقی را از طریق واردات تامین می‌کند. هم‌چنان ۶۰۴ هزار تُن روغن خوراکی، ۲۸۶ هزار تُن برنج و ۴۵۰ هزار تُن شکر مورد نیاز شهروندان را از کشورهای خارجی مرفوع می‌کند که بنا بر کمبود نقدینه‌گی، محدودیت انتقال پول از طریق بانک‌های افغانستان و نبود اعتماد بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها بالای طالبان به مشکلات مردم افزوده و شهروندان را به نبود امنیت غذایی بیشتر پس از سقوط حکومت پیشین روبه‌رو کردهاست.
بحران امنیت غذایی جهانی و تاثیرات آن بالای افغانستان
براساس گزارش سازمان جهانی خواربار ملل متحد (FAO)، جهان به بحران شدید غذایی روبه‌رو است. بررسی نهادهای معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، تغییر اقلیم و شیوع ویروس همه‌گیر کرونا بالای تولیدات محصولات استراتژیک تأثیر منفی گذاشته و بر پیکر اقتصاد جهان صدمه وارد کرده است. آغاز جنگ روسیه و اوکراین در فبروری ۲۰۲۲ نیز بحران امنیت غذایی در جهان را شدیدتر کرده و بیشتر از ۵۰ کشور وابسته به واردات مواد اولیه از قبیل گندم، روغن خوراکی و هم‌چنان کود کیمیاوی از کشورهای روسیه و اوکراین را به مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. سرمنشی سازمان ملل متحد در نشست غذایی این سازمان در اواسط سال گذشته، نگرانی شدید خویش را از تداوم جنگ در اوکراین و خطر کمبود مواد غذایی و گرسنه‌گی در سطح گسترده در جهان بیان کرد. در صورتی که صادرات مواد غذایی از اوکراین مانند سال‌های قبل از جنگ از سر گرفته نشود، قیمت مواد اولیه هم‌چنان بالا می‌رود و گرسنه‌گی و قحطی برای سال‌ها ادامه خواهد یافت.[۱۲] در گزارش ماه مارچ ۲۰۲۳ بانک جهانی، از تغییر پالیسی صادرات در ۲۳ کشور برای ۲۹ قلم مواد خوراکی در سال روان تذکر رفته است که این نشان‌دهنده‌ی کاهش در سبد مواد غذایی کشورهای واردکننده از جمله افغانستان می‌باشد.[۱۳]
در حال حاضر، ۹۵ درصد جمعیت ۴۱ میلیونی افغانستان به غذای کافی دست‌رسی ندارند. عکس: The New York Times
افغانستان بیش از ۵۰ درصد گندم، ۹۸ درصد روغن خوراکی، حدود ۴۰ درصد برنج و ۱۰۰ درصد شکر مورد ضرروتش را از کشورهای منطقه و جهان وارد می‌کند. بحران امنیت غذایی در جهان، به ویژه جنگ روسیه و اوکراین تاثیرات گسترده‌ی منفی در رابطه به افزایش فقر و کاهش امنیت غذایی گذاشته است. در حال حاضر، ۹۵ درصد جمعیت ۴۱ میلیونی افغانستان به غذای کافی دست‌رسی ندارند.[۱۴] این کشور از لحاظ وضعیت امنیت غذایی در جایگاه ۱۰۳ از ۱۱۶ کشور جهان و در ردیف سوم پس از یمن و جمهوری دموکراتیک کنگو قرار دارد.[۱۵] بررسی‌های نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد که در صورت توقف کمک‌های بشری و عدم تمویل حدود ۴.۶ میلیارد دالر پیش‌بینی‌شده توسط سازمان غذایی جهان در سال روان میلادی، بحران غذایی در افغانستان زنده‌گی میلیون‌ها شهروند این کشور را که بیش‌ترین آن‌ها زنان و کودکان اند، تهدید می‌کند.
طالبان و بحران امنیت غذایی در افغانستان
طالبان در سه دهه‌ی گذشته عامل اصلی افزایش فقر و عقب‌مانده‌گی اقتصادی در افغانستان بوده‌اند. این گروه، افراد زیادی را اعم از ملکی، نظامی، کودکان و زنان به کام مرگ کشانیده‌‌اند. پروژه‌ها و زیربناهای اقتصادی را منهدم کرده، راه‌های مواصلاتی را تخریب، دست به اخاذی و غارت دارایی‌های عامه زده‌اند که این همه جنایات آن‌ها باعث گسترش فقر در کشور گردیده و امنیت غذایی شهروندان را به خطر مواجه کردهاست. در سال ۲۰۲۱ و پیش از سقوط کابل، طالبان کنترول شماری از بنادر مهم کشور را در دست داشتند و شاه‌رگ‌های اقتصادی را مسدود کرده بودند که سبب افزایش قیمت مواد اولیه و کمبود امنیت غذایی بیشتر گردید. این گروه هم‌چنان اموال تجار را بارها به آتش کشیدند و خسارات هنگفتی به مردم افغانستان وارد کردند. با اشغال افغانستان توسط این گروه، میلیون‌ها تن مهاجر، حدود ۹۰۰ هزار نفر در بخش‌های ملکی و نظامی بیکار، صدها شرکت تجارتی ورشکسته، کمک‌های توسعه‌ای متوقف و روابط افغانستان با جهان قطع گردیده‌است. براساس گزارش بانک جهانی، حدود هفت صد هزار کارگر روزمزد بنا بر رکود اقتصادی و نبود زمینه‌ی کار، خانه‌نشین شده و درآمد خویش را از دست داده‌اند.[۱۶] طالبان هم‌چنان دستور خانه‌نشین‌شدن زنان شاغل را در موسسات ملی و بین‌المللی داده‌اند که این مساله نیز هزاران خانواده را با مشکلات غذایی روبه‌رو کردهاست. این گروه پس از تسلط به افغانستان، کمک‌های بشری را که میبایست به مستحقین می‌رسید، حیف‌ومیل کرده و آن را به افراد و حامیان خویش توزیع کرده‌اند که این روند فقر را دو برابر کردهاست. با آمدن طالبان و فروپاشی ساختار نظام جمهوری، اساس و شیرازه‌ی حکومت‌داری از هم پاشید، قوانین و مقررات ملغا شد، سیستم‌های بانکی و مالی نامنظم گردید، فساد اداری و سوءاستفاده به اوجش رسید و اعتبار افغانستان از بین رفت. نظام ترانزیت و تجارت نیز از هم پاشید. قیمت مواد اولیه بلند رفت و نرخ بیکاری چندین برابر افزایش یافت. ارزش ارز ملی در مقابل اسعار خارجی نیز کاهش قابل ملاحظه داشت که این همه باعث مختل شدن نظام اقتصادی کشور گردیده‌است. مقصر اصلی ایجاد این همه بحران و افزایش فقر در افغانستان، طالبان دانسته می‌شوند. این مهم بر دوش جامعه‌ی جهانی، به ویژه کشورهای منطقه است تا راه‌حل مناسب برای آینده‌ی افغانستان و حل معضل پیش‌آمده جست‌وجو کنند و بیشتر از ۴۱ میلیون شهروند افغانستان را از این مصیبت نجات دهند.
منابع:
[۱] Goal 2 | Department of Economic and Social Affairs (no date) United Nations. United Nations. Available at: https://sdgs.un.org/goals/goal2 (Accessed: April 5, 2023).
[۲] World Bank, 1986; Maxwell et al., 1999
[۳] Fao.org (no date) FAO’s work on the right to food | The Right to Food | Food and Agriculture Organization of the United Nations. Available at: https://www.fao.org/right-to-food/resources/resources-detail/en/c/1238127/ (Accessed: April 5, 2023.
[۴] Maxwell, S. (1996) “Food security: A post-modern perspective,” Food Policy, 21(2), pp. 155–170. Available at: https://doi.org/10.1016/0306-9192(95)00074-7.
[۵] Report of the World Food Conference, Rome, 5-16 November 1974 (no date) United Nations. United Nations. Available at: https://digitallibrary.un.org/record/701143 (Accessed: April 5, 2023.
[۶] کابل صبح (2020) سرور دانش: ۱۳ میلیون نفر در افغانستان امنیت غذایی ندارند, روزنامه صبح کابل. Available at: https://subhekabul.com/%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7/food-security-in-afghanistan/ (Accessed: April 5, 2023.
[۷] Afghanistan since August 2021: A socio-economic snapshot: United Nations Development Programme (no date) UNDP. Available at: https://www.undp.org/publications/afghanistan-august-2021-socio-economic-snapshot (Accessed: April 5, 2023.
[۸] عبدالرقیب سایل20 Mar 2023 – 18:24 and سایل عبدالرقیب (no date) امسال یک میلیارد و ۵۳۶ میلیون دالر کمک نقدی بشردوستانه به افغانستان رسیده‌است, – Pajhwok Afghan News. Available at: https://pajhwok.com/fa/2023/03/20/this-year-one-billion-and-536-million-dollars-of-humanitarian-aid-has-reached-afghanistan/ (Accessed: April 9, 2023).
[۹] مصاحبه با مردم محل از ولایات مختلف شمال ، شمال شرق و غرب
[۱۰] گزارش سالنه‌ی UNDP
[۱۱] اداره‌ی احصایه‌ی مرکزی افغانستان http://nsia.gov.af
[۱۲] سازمان ملل متحد در مورد بحران کمبود غذایی در جهان هشدار داد (no date) BBC News فارسی. BBC. Available at: https://www.bbc.com/persian/world-61503619 (Accessed: April 5, 2023.
[۱۳] (no date) Food security update. Available at: https://thedocs.worldbank.org/en/doc/40ebbf38f5a6b68bfc11e5273e1405d4-0090012022/food-security-update (Accessed: April 6, 2023.
[۱۴] Afghanistan Humanitarian Crisis (2023) Center for Disaster Philanthropy. Available at: https://disasterphilanthropy.org/disasters/afghanistan-humanitarian-crisis/ (Accessed: April 6, 2023.
[۱۵] Mona, S.S.and (2021) The crisis of food insecurity in Afghanistan, ORF. Available at: https://www.orfonline.org/research/the-crisis-of-food-insecurity-in-afghanistan/#:~:text=Afghanistan%20is%20already%20in%20a,with%20a%20score%20of%2028.3. (Accessed: April 6, 2023.
نوشته‌های مرتبط
